Atmosferin Katmanları ve Görevleri.
Atmosfer yer küreyi kuşatan ve gaz karışımlarından oluşan bir yapıdır. İklimsel faaliyetlerden tutun da gezegenimizin sağlıklı bir şekilde ayakta kalabilmesine kadar atmosferin varlığının sağladığı birçok fayda vardır. Bu yazıda atmosferin katmanları ve görevleri üzerinde duracağız.
Atmosferin her katmanının ayrı görevleri bulunmaktadır. Atmosferin 7 katmanı olduğu söylense de bazı katmanlar birden fazla katmanın birleşiminden oluştuğu için kısaca 5 katmanla atmosferi özetlemek mümkündür. Atmosfer katmanlarının özelliklerini bilmek uçak sanayisinden savaş teknolojisine kadar birçok alanda işimize yaramaktadır.
Atmosferin Katmanları
Coğrafya tersinde atmosferin katmanları proje ödevi olarak alınmışsa veya maket yapmanız isteniyorsa her katmanı iyi öğrenmelisiniz. Ancak bu şekilde değilse bile yine de katmanları özellikleriyle öğrenmek kültürünüzü arttıracaktır.
Atmosferin katmanları kısaca şöyle sıralanabilir:
- Troposfer
- Stratosfer
- Mezosfer
- İyonosfer (Termosfer)
- Ekzosfer
Bunlardan mezosfer tabakası ozonosfer ve kemosfer olarak ikiye ayrılabilir. Bunu ayırdığımızda atmosfer katmanları için kodlama TSOKİE şeklindedir.
1. Troposfer
en alt katmanı olması itibariyle çok önemlidir. Kalınlığı ekvatorda kutuplara göre daha fazladır ancak ortalama olarak 12 km olduğunu söyleyebiliriz.
- Atmosferdeki gazların büyük bölümü ağırlık etkisiyle bu katmanda toplanmıştır.
- Nem, yağış gibi iklim olaylarının tamamı bu katmanda meydana gelir.
- Yukarı doğru çıktıkça gazların yoğunluğu düşer.
- Su buharı yalnızca burada bulunur. İklim olaylarının görülmesinin nedeni budur. Yukarı çıktıkça su buharı oranı da düşer.
- Yukarı doğru gittikçe her 100 metrede sıcaklık 0,5 °C civarında azalmaktadır. Bu katmanın sonunda -50 °C civarında sıcaklıklar görülür.
- Canlıların yaşamı için çok büyük bir öneme sahiptir.
2. Stratosfer
Troposfer katmanın sona ermesiyle başlar ve yeryüzünden yaklaşık 50 km yüksekliğe kadar devam eder. Sıcaklık 12 ile 25 km arasında sabittir. Ancak sonrasında 5 – 6 °C seviyelerine kadar yükselir.
- Yatay hava hareketlerinin görüldüğü katmandır.
- Hava sürtünmesi daha az olduğu için bazen bazen uçaklar bu katmanda uçar.
- Su buharı yoktur.
- Yağmur vb. iklim olayları görülmez.
- Yer çekimi bu katmanda artık fark edilir bir şekilde azalmaya başlamıştır.
- Düşer yönlü sıcaklık farkları düşüktür.
- Bu katmanın üst kısmında ozon tabakası başlar.
3. Mezosfer
Mezosfer katmanı yaklaşık olarak 50 km’de başlar ve 85 km civarında sona erer. Katmanın alt kısmında ozonosfer tabakası bulunur. Bu bölümde güneşten gelen zararlı ultraviyole ışınlar tutulur. Ozonosfer tabakasının üzerinde ise kemosfer katmanı bulunur.
- Ozonosfer ve kemosfer olmak üzere ikiye ayrılır.
- Dünyaya doğru gelen gök taşlarının parçalandığı katmandır.
- Burada sıcaklık tekrar düzenli şekilde düşmeye başlar ve 180 K (-93 °C) seviyesine kadar gelir.
4. İyonosfer (Termosfer)
85 km seviyesinden başlayarak 400 – 600 km seviyelerine kadar bulunan katmandır. Çeşitli iyonlar içerdiği için bu katmana iyonosfer denir. Aynı zamanda bu katmanda sıcaklık çok yükselmektedir. İyonosfer katmanının özellikleri şöyle sıralanabilir:
- Oldukça kalın bir katmandır. Tam sınırı net değildir.
- Yukarı gidildikçe sıcaklık artmaktadır.
- Bu katmanda pozitif ve negatif iyonlar ve serbest elektronlar bulunur.
- Gazlar iyonlarına ayrılır. Bu nedenle radyo dalgaları iyi yansır.
- İletişim için kullanılan dalgalar burada hareket eder.
5. Ekzosfer
Atmosferin en dış katmanıdır. 10 bin km kalınlığa kadar devam ettiği varsayılır. Atmosfer bu katmandan sonra devam etmez ve uzay boşluğu başlar.
- Hidrojen be helyum iyonları bulunur.
- Atmosfer gazları yok denecek kadar azdır.
- Kademeli olarak atmosfer azalarak sona erer.
- Bu katmanda yer çekimi oldukça azalmıştır.
Atmosferde Bulunan Gazlar
Yukarıda da değindiğimiz gibi atmosfer aslında gazlardan oluşan bir yapıdır. Atmosferde bulunan gazların büyük bir bölümü ise atmosferin en alt katmanı olan troposferde bulunmaktadır. Atmosferde bulunan gazların yüzdelik oranları yaklaşık olarak aşağıdaki gibidir:
| Gaz | Hacim % |
|---|---|
| Azot | 78,08 |
| Oksijen | 20,95 |
| Argon | 0,93 |
| Karbondioksit | 0,03 |
| Neon | 0,0018 |
| Helyum | 0,0005 |
| Metan | 0,0002 |
| Kripton | 0,0001 |
| Hidrojen | 0,00005 |
Yukarıdaki tabloda da görüleceği üzere atmosferde hacimce en çok bulunan gaz azot gazıdır.
Atmosferin Katmanları Kaç Km?
Atmosferin özelliklerini ve atmosferde bulunan gazlara değindik. Atmosferin katmanları kaç km diye merak edenler olmaktadır. Aslanda katman kalınlıkları kesin değildir. Çünkü bir katmandan diğerine geçiş keskin bir şekilde olmamaktadır. Ancak yine kaba taslak bir tablo oluşturabiliriz.
| Katman | Başlangıç | Bitiş | Kalınlık |
|---|---|---|---|
| Troposfer | 0 | 12 | 12 km |
| Stratosfer | 12 | 50 | 38 km |
| Mezosfer | 50 | 85 | 35 km |
| İyonosfer | 85 | 690 | 605 km |
| Ekzosfer | 690 | 10.000 | 9.310 km |
Bu kalınlıkların kesin değer olmadığına dikkat etmemiz gerekir.
Atmosferin Görevleri
Yukarıda her katmanın görevini biraz da olsa söyledik. Şimdi de atmosferin gezegenimize sağladığı faydaları ve genel olarak atmosferin görevleri üzerinde biraz duralım.
Atmosferin görevleri maddeler halinde şöyle sıralanabilir:
- Canlıların yaşaması için gerekli olan oksijen ve karbondioksit gazlarını bulundurur.
- Yağış, rüzgar, nem gibi iklim olaylarının oluşmasına imkan sağlar.
- Gezegenimizin ısıl dengesini korur.
- Dünya’ya çarpacak olarak gök cisimlerinin parçalanıp yok olmasını sağlar.
- Güneşten gelen zararlı ışınları süzen ozon tabakasını bulundurur.
- Güneş ışınlarını dağıtarak aydınlığın çok yönlü olmasını sağlar.
- Dünya ile uzay arasında yumuşak bir geçiş olmasını sağlar.
Atmosferin bütün bu özellikleri göz önünde bulundurulduğunda atmosferin yaşamımız için çok hayati olduğu görülmektedir.
No comments:
Post a Comment