Anadolu tarihinde, Anadolu Selçuklu Devleti zamanında çeşitli sebepler kaynaklı Avrupa’dan Asya kıtasına Haçlı Seferleri düzenlenmiştir. Bu seferler uzun bir süreç içinde dört ayrı zamanda dört ayrı sefer olarak gerçekleştirilmiştir.
Haçlı Seferleri Nedir
Haçlı seferleri nedir? Haçlı Seferleri, Anadolu tarihinde Anadolu Selçuklu Devleti zamanında yaşanmış uzun bir zaman diliminde, Hıristiyan Avrupalıların Anadolu toprakları üzerinde Kudüs’e ulaşmak amacıyla yapılmış sosyal ve tarihi bir olaydır. Bu seferler 11. ve 13. yüzyıllar sonları arasında, 1096 ila 1270 yılları arasında yapılmış olup tarihte önemli, bir yere sahiptir.
Haçlı seferleri nedir? Neden gerçekleştirilmiştir? Kısaca Avrupalı Hıristiyanların çeşitli dini, siyasi ve ekonomik nedenler kaynaklı, o zamanlar Müslümanların elinde bulunan Kudüs ve çevresini, Anadolu topraklarında da Urfa, Antakya ve İskenderiye gibi stratejik ve ticari öneme sahip şehirleri ele geçirme gayesi güdülerek gerçekleşmiştir.
”Haçlı seferleri nedir?” sorusuna verilecek bir başka cevap; Avrupalıların Anadolu ve deniz yolu üzerinden uzun yıllar için Kudüs’ü almak hedefiyle başlanmış tarihi bir olaydır. Söz konusu amaç güdülerek bir araya getirilen ordunun giyimlerinde haç işaretinin olmasından dolayı bu seferlere haçlı seferleri denmiştir.
Haçlı Seferleri Nedenleri
Haçlı seferleri nedenleri siyasi, dini ve ekonomik olmak üzere farklı başlığa ayrılır.
Siyasi Nedenler
- Bizansın Haçlı dünyasını kışkırtıcı politikası
- Avrupalı kralların eski güçlerini özlemiş olmaları
- Türklerin Akdeniz’deki varlıklarına son vermek
- Fransız senyörlerin (derebeyleri) feodalite (derebeylik) sistemini yaygınlaştırmak istemleri
- Şövalyelerin macera arayışları
Dini Nedenler
Haçlı seferlerinin nedenleri arasında dini nedenler de bulunur. Bu dini nedenler Hıristiyan dünyasının istek, amaç ve hedefleri doğrultusundaki sebeplerdir. Hıristiyan aleminin inanç esaslarına dayanan haçlı seferlerinin dini nedenleri aşağıdaki gibidir.
- Hıristiyanlık dünyasının Papanın teşvikiyle yapılmış bu seferler aracılığıyla papanın siyasi gücünü arttırmak istemesi
- Müslümanları elinde bulunan kutsal topraklar, özellikle de Kudüs’ün Haçlılarca alınmak istenmesi
- Cennete girmek için Kudüs’ün ziyaret edilmesinin şart olduğu inancı
Ekonomik Nedenler
- Fakir Avrupalıların zengin Müslüman topraklarında gözünün olması
- Avrupalı soyluların topraklarını genişletmek istenmesi
- Doğu ticaret yollarının ele geçirilmek istenmesi
1. Haçlı Seferi (1096 – 1099)
1. Haçlı seferi Avrupa ve Anadolu tarihinde derin iz bırakan ve geniş bir yere sahip meşhur Haçlı Seferlerinin ilkidir. Sefer için düzenlenen orduların miktarı ve sonuçları bakımından en önemli ve en dikkat çeken haçlı seferidir. Bu sefer amacına ulaşan tek haçlı seferi olarak tarihe geçmiştir.
1. Haçlı Seferi Nedenleri
1. Haçlı seferi nedenleri bütünüyle büyük Haçlı ordusunun Kudüs’ü almak istemesi ve önemli konuma sahip bazı Anadolu topraklarını işgal etmek istenmesidir.
1. Haçlı Seferi Detayları
1. Haçlı Seferi 1096 ve 1099 yılları arasında gerçekleşir. Sefer için Papa II. Ürben ve Papaz Piyer Lermit’in teşvikiyle 600.000 kişilik düzenli bir ordu hazırlanır. Bu ordu Fransız senyörlerinden Godfruva dö Buyyon komutasına verilir. Bu ordu Anadolu’da İznik’i kuşatır. Bu sırada Malatya’yı kuşatan Anadolu Selçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan Haçlı ordusunu İznik önlerinde karşılar ve yapılan savaş sonucu I. Kılıç Arslan Anadolu içlerine çekilir. Yapılan bu savaştan zaferle çıkan Haçlılar Eskişehir’e doğru ilerler ve Eskişehir yakınlarında Dorileon Savaşı yapılır. Bu savaşı sayıca fazla olan Haçlılar kazanır. Bundan sonra Türkler gerilla yöntemiyle Anadolu’nun içlerine ilerleyen Haçlıları durdurmak için onları yıpratırlar. Haçlılar Antakya ve Urfa’yı işgal ettikten sonra Kudüs’ü ele geçirmişlerdir.
1. Haçlı Seferleri Sonuçları
- Haçlı ordusu 600.000’den 40.000’e düşmüştür. Haçlı ordusundaki bu dikkat çekici kayıp önemli 1. HaçlıSeferi sonuçları arasındadır.
- Haçlılar Anadolu Selçuklu Devleti’nin başkenti olan İznik şehrini alarak Bizans’a vermişlerdir.
- Anadolu Selçuklu Devleti’nin başkenti değişerek Konya olmuştur.
- Haçlılar Antakya ve Urfa’yı ele geçirip buralarda Haçlı Kontlukları kurmuşlardır.
- Kudüs’te Haçlılar tarafından Latin Krallığı kurulmuştur.
2. Haçlı Seferi (1147 – 1149)
2. Haçlı seferi kralların da katıldığı ilk haçlı seferi olmasıyla tarihte yerini almıştır.
2. Haçlı Seferi Nedenleri
2. Haçlı Seferi nedenleri Musul Atabeyi olan Nurettin Mahmut Zengi’nin birinci haçlı seferinde kaybedilen ve haçlıların eline geçen Urfa’yı geri almak istemesidir. Musul Atabeyinin bu isteği üzerine Hıristiyanların Avrupa’dan yardım istemeleri 2. Haçlı Seferine sebep olmuştur.
2. Haçlı Seferi Detayları
Haçlı seferlerinin ikincisi olan 2. Haçlı Seferi 1147 ve 1149 yılları arasında gerçekleşmiştir. Papanın çağrısı üzerine Fransız Kralı VII. Louis ve Almanya imparatoru III. Konrad 2. Haçlı Seferi ordularını yönetir ve onların komutasında haçlılar Anadolu’ya girerler. 1. Haçlı Seferinden elde ettikleri sonucun verdiği güvenle ilerleyen haçlı orduları Anadolu’da beklemedikleri bir dirençle karşılaşırlar. Anadolu Selçuklu Komutanı 1. Mesut yönetimindeki Türk orduları gösterdikleri bu dirençle onların başarı elde etmelerini engellemiş olurlar. Bu savaşı Türkler kazanır. Haçlılar çok küçük bir ordu ile Kudüs’e varırlar ama burada varlıklarını koruyamayıp ülkelerine geri dönerler.
2. Haçlı Seferi Sonuçları
Haçlı seferlerinin ikinci grubunu ifade eden 2. Haçlı Seferi sonuçları Haçlılar cenahına göre olumsuz bir şekilde sonuçlanmıştır. Suriye’yi almak isteyen Haçlı orduları kıyıdan ve denizden Şam’ı kuşatmışlar ama başarılı olamamışlardır.
3. Üçüncü Haçlı Seferi (1189 – 1192)
3. Haçlı Seferi büyük Avrupa krallarının katılımdan ötürü “Krallar Savaşı” olarak da adlandırılır. Bu minvalde sefer Anadolu tarihinde ses getirdiği gibi Avrupa tarihinde de büyük bir ses getirmiştir.
3. Haçlı Seferi Nedenleri
- 3. Haçlı Seferi nedenleri başında Kudüs’ün Müslümanların eline geçmesi gelir. Selahattin–i Eyyubi’nin yaptığı Hıttin Savaşında Kudüs kralını mağlup etmesi ve Kudüs’ü alması başlıca sebeptir.
- Suriye’nin büyük bir bölümünün Haçlı istilasında olması da başka önemli sebeptir.
3. Haçlı Seferi Detayları
3. Haçlı seferi 1189 ila 1192 yılları arasında yaşanmıştır. Tarihe Krallar Savaşı olarak damga vurmuş 3. Haçlı Seferi sosyal hareketliliği Fransa Kralı Philippe Auguste, Alman Kralı Friederich Barbarossa ve İngiliz Kralı Arslan Yürekli Richard gibi Avrupa’nın önde gelen büyük liderleri katılımıyla gerçekleşir. Alman Kralı Friederich Barbarossa yönetiminde 100.000 kişilik bir Haçlı ordusu ile Anadolu işgal edilmek istenir. Kral, Silifke Çayından geçerken boğulur. Anadolu Selçuklu Devleti hükümdarı II. Kılıç Arslan bu orduyu ağır bir yenilgiye uğratır. Bu yenilginin akabinde Fransa Kralı Philippe Auguste ve İngiliz Kralı Arslan Yürekli Richard Akdeniz tarafından Akka’yı kuşatırlar. Fakat kuşatmanın sonrasında Fransa Kralı Philippe Auguste hastalanır ve ülkesine geri döner.
3. Haçlı Seferi Sonuçları
- 3. Haçlı Seferi sonuçları haçlılar açısından olumsuz bir şekilde sonuçlanmıştır.
- 1. İngiltere Kralı Arslan Yürekli Richard, Selahattin Eyyubi ile savaştı ve olumlu netice alamadı
- 2. Hıristiyanlar Müslümanları yakindan tanıma imkanı buldu.
4. Haçlı Seferi (1202 – 1204)
Bütünüyle Haçlı ordusunu olumsuz yönde etkileyen 4. Haçlı Seferi amacı dışına çıkmıştır. Bizans İmparatorluğunun yıpranmasına sebep olmuştur. Bu sefer ile Hıristiyan aleminde popüler iki ayrı Hıristiyanlık mezhebi olan Katolik ve Ortodoksların aralarında kesin bir ayrılık vuku bulmuştur.
4. Haçlı Seferi Nedenleri
Papa 3. İnnocentius’un Kudüs’ü Müslümanların elinden almak istemesi ve Eyyubilerin Yafa ve Suriye’deki bazı şehirleri ele geçirmesi 4. Haçlı Seferi nedenleri olarak söz konusu sosyal hareketliliğin gerçekleşmesine zemin hazırlamıştır.
4. Haçlı Seferi Detayları
4. Haçlı Seferi 1202 ve 1204 yılları arasında olmuştur. Papa 3. İnnocentius Kudüs’e sahip olmak düşüncesiyle bütün Avrupa’yı bu konda sefere davet ve teşvik eder. Haçlı ordusunun komutası İtalyan Bonifacio’ya verilir. Mısır’ı hedefleyen Haçlı ordusu o sıralarda Bizans İmparatorluğundaki taht değişikliği yaşanmasıyla halk ayaklanır, Bizans İmparatoru ile oğlu öldürülür. İstanbulda çıkan isyandan ötürü ordunun hedefi İstanbul’a yönelir. Kasten değil doğal birtakım siyasi sebeplerden ötürü hedefin bu şekilde şaşmasından sonra 4. Haçlı seferi bundan sonra İstanbul şehri üzerinden bazı olaylara sahne olur.
İstanbul’un işgalinden sonra burada Bizans imparatorluğu yerine 1204 ila 1261 yılları arasında varlığını gösterebilmiş Latin imparatorluğu kurulur. Bu devlet Bizanslılar ve Bulgarlar tarafından yıkılır.
Diğer taraftan başarısızlıkla neticelenen 4. Haçlı Seferi sonrası Bizans orduları İznik ve Trabzon’a yerleşir. Bu iki şehirde iki ayrı devlet kurulur. İznik’te İznik Devleti, Trabzon’da da Trabzon İmparatorluğu kurulur. İznik devleti 1261 yılında başarısız haçlı seferinden sonra İstanbul’da kurulmuş olan Latin İmparatorluğunu yıkıp bölgede tekrar Bizans İmparatorluğunu canlandırır.
Bu sırada tarih sahnesinde varlığını gösteren Bizans İmparatoru Aleksi Paleolog İstanbul’da tekrar Bizans İmparatorluğunu kurar. Trabzon İmparatorluğu ise yıllar sonra Fatih Sultan Mehmet’in 1461 yılında Trabzon’u fethedinceye kadar varlığını sürdürmüştür.
4. Haçlı Seferi Sonuçları
Hıristiyanlık aleminin tarihe mal olmuş olayı Haçlı Seferlerinin sonuncusu 4. Haçlı Seferi sonuçları itibariyle amacından sapmıştır.
- İstanbul işgal edildi.
- İstanbul’da Bizans İmparatorluğu değil Latin İmparatorluğu kuruldu.
- Bu Haçlı seferinden en karlı çıkan millet Venedikliler olmuştur. Akdenizin en önemli adaları gemilerinin nakliye ücreti karşılığında Venediklilere verildi.
- Bizans İmparatorluğunun hanedan üyeleri İstanbul’dan ayrılarak İznik ve Trabzon’da iki farklı devlet kurdular.
Haçlı Seferleri Sonuçları
Haçlı seferleri sonuçları siyasi, dini, ekonomik ve kültürel açıdan Anadolu ve Avrupa tarihine derin izler bırakmıştır. Öyle ki söz konusu haçlı seferleri sonuçları etkileri günümüze kadar devam etmiştir.
Siyasi Sonuçlar
- Çok uzun vadede yaşanmış bu seferler milletleri ve devletleri etkilemiştir.
- Derebeylik (feodalite) rejimi zarar görmüş ve zayıflamıştır.
Dini Sonuçlar
- Hıristiyanlar ile Müslümanlar birbirlerini tanıma imkanı bulmuşlardır.
- Avrupalı milletleri İslam medeniyetini tanımış ve ondan istifade etmişlerdir.
- Avrupalılar çok istedikleri Kudüs’ün sahibi olamamışlardır.
Ekonomik ve Kültürel Sonuçlar
- Pusula, kağıt, matbaa ve barut gibi icatların kullanım coğrafyası genişlemiştir.
- Oldukça geniş bir coğrafi hareketlilik olduğundan bilimin gelişmesi için de ortam hazırlanmıştır.
- Avrupa dünyasının kültür hayatı canlanmıştır.
Haçlı seferleri sonuçları bakımından sadece Avrupa’yı ya da sadece Anadolu’yu etkileyen veya bir milleti değil hem batı hem doğudan milletleri etkisi altına almış, sonuçları itibariyle derini tarihi izler bırakmış hem sosyal hem siyasal hem de dini bir sosyal hareketlilik olmuştur.
